ΟΜΙΛΙΑ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ
Α. Ἁγίου Βασιλείου Ἀρχιεπ. Καισαρείας τοῦ Μεγάλου
Β. Ἁγίου Ἀθανασίου Ἀρχιεπ. Ἀλεξανδρείας τοῦ Μεγάλου
Α. Ὁ φιλάνθρωπος Θεός, πού φροντίζει γιά τήν σωτηρία μας, ὥρισε γιά τούς ἀνθρώπους δύο τρόπους ζωῆς, τήν συζυγία καί τήν παρθενίαν· ὥστε ὅποιος δέν ἠμπορεῖ νά ὑπομείνη τό ἄθλημα τῆς παρθενίας νά ἔλθη σέ κοινωνία γάμου μέ γυναῖκα, γνωρίζοντας ὅτι θά τοῦ ζητηθῆ λόγος γιά τήν σωφροσύνη, τόν ἁγιασμό καί τήν ὁμοίωσί του μέ τούς ἁγίους ἐκείνους πού εἶχαν σύζυγο καί ἐτεκνοτρόφησαν. Τοιοῦτος ἦταν στήν Παλαιά Διαθήκην ὁ Ἀβραάμ, τό μέγα καύχημα τοῦ ὁποίου ἦταν ὅτι προετίμησε τόν Θεόν καί ἐδέχθη νά θυσιάση τόν μονογενῆ υἱόν του χωρίς οἶκτον, εἶχε δέ καί τίς θύρες τῆς σκηνῆς του ἀνοικτές, ἕτοιμος νά δεχθῆ αὐτούς πού ἐπρόκειτο νά φιλοξενηθοῦν. Δέν ἤκουσε τό «πώλησόν σου τά ὑπάρχοντα καί δός πτωχοῖς». Ἀκόμη μεγαλυτέραν ἀρετήν ἐπέδειξεν ὁ Ἰώβ καί ἄλλοι πολλοί, ὅπως ὁ Δαυΐδ καί ὁ Σαμουήλ. Στήν Καινήν Διαθήκη τοιοῦτοι ὑπῆρξαν ὁ Πέτρος καί οἱ ἄλλοι Ἀπόστολοι. Θά ζητηθοῦν λοιπόν ἀπό κάθε ἄνθρωπον οἱ καρποί τῆς πρός τόν Θεόν καί τόν πλησίον ἀγάπης καί θά τιμωρηθῆ ὅποιος παραβῆ αὐτές ἤ κάποιες ἀπό τίς ἄλλες ἐντολές. Αὐτό δηλώνει καί ὁ Κύριος στά Εὐαγγέλια, λέγοντας· «Ὁ ἀγαπῶν πατέρα ἤ μητέρα ὑπέρ ἐμέ οὐκ ἔστι μου ἄξιος» καί «ὅς οὐ μισεῖ τόν πατέρα αὐτοῦ καί τήν μητέρα αὐτοῦ καί τήν γυναίκα καί τά τέκνα, ἔτι δέ καί τήν ἑαυτοῦ ψυχήν, οὐ δύναταί μου εἶναι μαθητής».
Ἄραγε τό σκέπτεσαι ὅτι καί στούς ἐγγάμους ἀπευθύνονται τά Εὐαγγέλια; Ἰδού, σοῦ ἔγινε σαφές ὅτι ἡ ὑπακοή στό Εὐαγγέλιον θά ζητηθῆ ἀπό ὅλους τούς ἀνθρώπους, μοναχούς καί ἐγγάμους. Διότι θά εἶναι ἀρκετή γι΄ αὐτόν πού ἦλθε σέ γάμου κοινωνίαν ἡ παραχώρησις τῆς ἀκρατείας καί τῆς ἐπιθυμίας καί συνουσίας πρός τό θῆλυ. Ὅλα τά ἄλλα πού ἀναφέρουν οἱ ἐντολές ἔχουν νομοθετηθῆ γιά ὅλους καί δέν εἶναι ἀκίνδυνα γιά τούς παραβάτες. Διότι ὅταν ὁ Χριστός εὐηγγελίζετο τίς ἐντολές τοῦ Πατρός ἀπηυθύνετο πρός αὐτούς πού ζοῦν στόν κόσμο· καί κάποτε πού συνέβη νά ἐρωτηθῆ ἰδιαιτέρως ἀπό τούς μαθητάς του, τούς διαβεβαίωσε λέγοντας· «Ἅ δέ ὑμῖν λέγω, πᾶσι λέγω (σέ ὅλους)».
Μήν ἐπαναπαυθῆς λοιπόν ἐσύ, πού προετίμησες τόν γάμον, σάν νά ἔχης δικαίωμα νά ζήσης μέ τρόπον κοσμικόν. Ὀφείλεις νά καταβάλης περισσοτέρους κόπους καί προσοχήν γιά νά ἐπιτύχης τήν σωτηρίαν, ἀφοῦ ἐξέλεξες νά ζῆς μέσα στίς παγίδες καί στό βασίλειον τῶν δυνάμεων τῆς ἀποστασίας καί ἔχεις ἐμπρός στά μάτια σου τούς ἐρεθισμούς τῶν ἁμαρτιῶν καί διεγείρεις ὅλες σου τίς αἰσθήσεις νύκτα καί ἡμέρα πρός τήν ἐπιθυμίαν αὐτῶν. Γνώριζε λοιπόν ὅτι δέν θά ἀποφύγης τήν πάλη πρός τόν ἀποστάτην, οὔτε θά ἠμπορέσεις νά τόν νικήσης χωρίς νά κοπιάσης πολύ γιά τήν τήρησι τῶν εὐαγγελικῶν ἐντολῶν. Διότι πῶς θά ἀρνηθῆς τήν μάχη πρός τόν ἐχθρόν ἐνῶ ζῆς μέσα στό σκάμμα τῆς μάχης; Καί αὐτό εἶναι ὁλόκληρος ἡ γῆ, στήν ὁποίαν ὁ ἐχθρός, ὅπως διδασκόμεθα ἀπό τό βιβλίον τοῦ Ἰώβ, περιφέρεται καί περιπατεῖ ὡς λυσσασμένος σκύλος, ἀναζητώντας ποῖον νά καταπίη. Ἐάν λοιπόν ἀρνῆσαι τήν μάχη πρός τόν ἀνταγωνιστήν, νά μεταβῆς σέ ἄλλον κόσμον, ὅπου αὐτός δέν ὑπάρχει. Ἐάν ὅμως τοῦτο εἶναι ἀδύνατον, σπεῦσε νά μάθης ἀπό τίς Γραφές, ὥστε νά μήν ἡττηθῆς ἀπό αὐτόν ἐξ ἀγνοίας καί παραδοθῆς στό αἰώνιον πῦρ.
Καί αὐτά μέν ἐλέχθησαν πρός τούς ἐγγάμους ἐκείνους πού δέν ἔχουν ἀγωνιστικόν φρόνημα καί ἀμελοῦν ὅσον ἀφορᾶ τήν τήρησι τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ. Σύ ὅμως, ὁ ἐραστής τοῦ οὐρανίου πολιτεύματος καί πραγματευτής τῆς ἀγγελικῆς διαγωγῆς, σύ πού ἐπιθυμεῖς νά γίνης συστρατιώτης τῶν ἁγίων μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ, τόνωσε τόν ἑαυτόν σου πρός ὑπομονήν τῶν θλίψεων καί πρόσελθε ἀνδρείως στήν σύγκλητο τῶν μοναχῶν. Στήν ἀρχή τῆς ἀποταγῆς σου νά φερθῆς μέ γεναιότητα ὥστε νά μή παρασυρθῆς ἀπό τήν σφοδρά συμπάθεια πρός τούς κατά σάρκα συγγενεῖς, ἐνισχυόμενος ἀπό τό ὅτι θά ἀνταλλάξης τά θνητά μέ τά ἀθάνατα· καί ὅταν ἐγκαταλείπης τά πράγματα πού σοῦ ἀνῆκαν, νά εἶσαι ἄκαμπτος καί βέβαιος ὅτι τά ἀποστέλλεις στούς οὐρανούς, ἀφοῦ μέ τό νά τά ἀποκρύπτης στούς κόλπους τῶν πτωχῶν τά εὑρίσκεις πολύ ἐπηυξημένα κοντά στόν Θεόν. [Ὅσον ἀφορᾶ τήν ἰδική μου ζωήν], καί ἐγώ ἐδαπάνησα πολύν χρόνον στήν ματαιότητα, καί ἠφάνισα ὅλην σχεδόν τήν νεότητά μου στήν ματαιοπονία, στήν ἀδιάκοπο δηλαδή μέριμνα μέ τήν πρόσληψι τῶν μαθημάτων τῆς «ὑπό τοῦ Θεοῦ μωρανθείσης σοφίας». Ὅταν ὅμως κάποτε σάν νά ἐξύπνησα ἀπό βαθύν ὕπνον ἔστρεψα τήν προσοχή μου πρός τό θαυμαστόν φῶς τῆς ἀληθείας τοῦ Εὐαγγελίου καί συγχρόνως κατενόησα τό ἄχρηστόν «της σοφίας τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου τῶν καταργουμένων», ἐθρήνησα πολύ γιά τήν ἐλλεεινήν μου ζωή καί παρακαλοῦσα νά μοῦ δοθῆ χειραγωγία γιά νά εἰσαχθῶ στά δόγματα τῆς εὐσεβείας. Καί μάλιστα πρίν ἀπό ὅλα, ἐφρόντισα νά διορθώσω κάπως τό ἦθος μου, τό ὁποῖον ἀπό τήν μακροχρόνιο συναναστροφή μου μέ τούς φαύλους εἶχε διαστραφῆ. Διαβάζοντας λοιπόν τό Εὐαγγέλιον εἶδα ἐκεῖ ὅτι τό μεγαλύτερον ἐφόδιο πρός τελείωσιν εἶναι ἡ πώλησις τῶν ὑπαρχόντων καί ἡ διάθεσίς των πρός τούς πτωχούς ἀδελφούς, καί γενικῶς ἡ ἀμεριμνησία γιά τήν ζωήν αὐτήν καί τό νά μή ἐπιστρέφη ἡ ψυχή πρός καμμίαν συμπάθεια πρός τά παρόντα.
Πράγματι, αὐτός πού κατέχεται ἀπό τήν σφοδράν ἐπιθυμία νά ἀκολουθήση τόν Χριστόν, δέν ἠμπορεῖ πλέον νά ἐπιστρέψη σέ κανένα ἀπό τά ἐγκόσμια· οὔτε στήν ἀγάπη τῶν γονέων ἤ τῶν οἰκείων ὅταν αὐτή ἀντιτίθεται στά προστάγματα τοῦ Κυρίου - τότε ἔχει θέσι καί τό «εἴ τις ἔρχεται πρός με καί οὐ μισεῖ τόν πατέρα αὐτοῦ καί τήν μητέρα» καί τά λοιπά· οὔτε νά ὑποχωρήση στόν ἀνθρώπινον φόβον ὅταν πρόκειται γιά τό συμφέρον τῆς ψυχῆς, πρᾶγμα πού κατώρθωσαν οἱ ἅγιοι, οἱ ὁποῖοι εἶπαν ὅτι «πειθαρχεῖν Θεῷ μᾶλλον ἤ ἀνθρώποις»· οὔτε νά δειλιάση ἀπό τόν χλευασμόν τῶν καλῶν ἔργων ἐκ μέρους τῶν ἐκτός τῆς Ἐκκλησίας, ὥστε νά νικηθῆ ἀπό τήν περιφρόνησί των. Ἐάν ὅμως θέλη νά γνωρίση ἀκριβέστερα καί σαφέστερα τό σθένος καί τόν πόθον αὐτῶν πού ἀκολουθοῦν τόν Κύριον, ἄς ἐνθυμηθῆ τόν Ἀπόστολον, ὁ ὁποῖος ἀναφερόμενος στόν ἑαυτόν του καί πρός ἰδικήν μας διδασκαλία λέγει: «Εἰ τις δοκεῖ πεποιθέναι ἐν σαρκί (νά βασισθῆ στά νομικά, τά σωματικά), ἐγώ μᾶλλον· περιτομή ὀκταήμερος, ἐκ γένους Ἰσραήλ, φυλῆς Βενιαμίν, Ἑβραῖος ἐξ Ἑβραίων, κατά νόμον φαρισαῖος, κατά ζῆλον διώκων τήν Ἐκκλησίαν, κατά δικαιοσύνην τήν ἐν νόμῳ γενόμενος ἄμεμπτος· ἀλλ΄ ἅτινα ἦν μοι κέρδη, ταῦτα ἥγημαι διά τόν Χριστόν ζημίαν. Ἀλλά μέν οὖν καί ἡγοῦμαι (θεωρῶ) πάντα ζημίαν εἶναι διά τό ὑπερέχον τῆς γνώσεως Χριστοῦ Ἰησοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν δι΄ ὅν τά πάντα ἐζημιώθην, καί ἡγοῦμαι σκύβαλα (ἀκαθαρσίες) εἶναι, ἵνα Χριστόν κερδήσω». Καί πράγματι, - γιά νά εἰπῶ κάτι τολμηρόν μέν, ὅμως ἀληθινόν. Ἐάν ὁ Ἀπόστολος παρωμοίασε τά ἴδια τά προνόμια τοῦ νόμου, τά ὁποῖα ὁ Θεός εἶχε δώσει γιά κάποιαν ἐποχήν, πρός τά ἀπόπτυστα περιττώματα τοῦ σώματος, τά ὁποία ἐπειγόμεθα ἐξαιρετικῶς νά ἀποβάλωμε, ἐπειδή ἀκριβῶς τά ἔκρινεν ὡς ἐμπόδια γιά τήν γνῶσι τοῦ Χριστοῦ καί τήν δικαιοσύνην αὐτοῦ καί γιά τήν συμμόρφωσί μας πρός τόν θάνατον αὐτοῦ, τί θά ἔλεγε κανείς γιά ἐκεῖνα πού ἀποτελοῦν κανονισμούς ἀνθρωπίνους; Καί γιατί χρειάζεται νά ἐπιβεβαιώσωμε τόν λόγο μέ ἰδικούς μας συλλογισμούς καί μέ τά παραδείγματα τῶν ἁγίων; Ὑπάρχει ἡ δυνατότης νά παραθέσωμε τά ἴδια τά λόγια τοῦ Κυρίου καί μέ αὐτά νά πείσωμε τήν φοβισμένην ψυχήν, ἀφοῦ ὁ ἴδιος διακηρύσσει σαφῶς καί ἀναντιρρήτως· «Οὕτως οὖν πᾶς ἐξ ὑμῶν, ὅς οὐκ ἀποτάσσεται πᾶσι τοῖς ἑαυτοῦ ὑπάρχουσι, οὐ δύναταί μου εἶναι μαθητής», καί πρός τόν πλούσιο νέο, μετά τό: «εἰ θέλεις τέλειος εἶναι», πρῶτα εἶπε: «Ὕπαγε, πώλησόν σου τά ὑπάρχοντα καί δός πτωχοῖς» καί ἔπειτα προσέθεσε τό: «Δεῦρο, ἀκολούθει μοι». Ἀλλά καί ἡ παραβολή τοῦ ἐμπόρου εἶναι γιά κάθε συνετόν ἄνθρωπο σαφές ὅτι στό ἴδιο μᾶς ὁδηγεῖ: «Ὁμοία ἐστι», λέγει «ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ ἐμπόρῳ ζητοῦντι καλούς μαργαρίτας, ὅς εὐρών ἕνα πολύτιμον μαργαρίτην, ἀπελθών ἐπώλησε πάντα ὅσα εἶχε καί ἠγόρασεν αὐτόν». Εἶναι πράγματι φανερόν, ὅτι ὁ πολύτιμος μαργαρίτης ἔχει τεθῆ ἐδῶ ὡς παρομοίωσις τῆς ἐπουρανίου βασιλείας, τήν ὁποίαν ὁ λόγος τοῦ Κυρίου μᾶς δεικνύει ὅτι εἶναι ἀδύνατον νά ἐπιτύχωμε, ἐάν δέν θυσιάσωμε ὡς ἀντάλλαγμα ὅλα τά ὑπάρχοντά μας· καί πλοῦτον καί δόξαν καί οἰκογένειαν καί ὅτι ἄλλο θεωρεῖται ἀπό τούς πολλούς σπουδαῖο. Ἔπειτα ὁ Κύριος διεκήρυξε ὅτι εἶναι ἀδύνατον νά κατορθωθῆ τό ἐπιζητούμενον ὅταν ὁ νοῦς διασκορπίζεται σέ διάφορες φροντίδες· «οὐδείς δύναται», εἶπε «δυσί κυρίοις δουλεύειν», καί πάλιν· «Οὐ δύνασθε Θεῷ δουλεύειν καί μαμωνᾷ». Ἕνα θησαυρό λοιπόν πρέπει νά ἐκλέξωμε, τόν ἐπουράνιον, ὥστε σ΄ αὐτόν νά ἔχωμε τήν καρδία μας. «Ὅπου γάρ ἐστίν ὁ θησαυρός σου, ἐκεῖ καί ἡ καρδία σου ἔσται», λέγει ὁ Κύριος. Ἐάν λοιπόν ἀφήσωμε γιά τούς ἑαυτούς μας κάποιο κτῆμα γήινον καί φθαρτήν περιουσίαν, ἐπειδή ὁ νοῦς θάπτεται σ΄ αὐτά ὡσάν σέ βόρβορον, ἡ ψυχή κατ΄ ἀνάγκη δέν θά ἠμπορῆ νά ἰδῆ τόν Θεόν οὔτε νά κινηθῆ πρός ἐπιθυμίαν τοῦ ἐπουρανίου κάλλους καί τῶν ἀγαθῶν πού σύμφωνα μέ τίς ἐπαγγελίες ἔχουν ἑτοιμασθῆ γιά ἐμᾶς. Τήν ἀπόκτησιν αὐτῶν μᾶς εἶναι ἀδύνατον νά τήν ἐπιτύχωμε, ἐάν ἕνας ἀπερίσπαστος καί σφοδρότερος πόθος δέν μᾶς ὁδηγῆ νά τά ζητοῦμε καί δέν ἀνακουφίζη τόν κόπο πού τά συνοδεύει.
Ἡ ἀποταγή λοιπόν, ὅπως ἀπέδειξεν ὁ λόγος, εἶναι λύσις τῶν δεσμῶν τῆς ὑλικῆς αὐτῆς καί προσκαίρου ζωῆς καί ἐλευθερία ἀπό τίς ἀνθρώπινες ὑποχρεώσεις, ἡ ὁποία μᾶς καθιστᾶ ἱκανωτέρους νά πάρωμε τόν δρόμο πού ὁδηγεῖ πρός τόν Θεόν· εἶναι ἀφετηρία μιᾶς ὁδοῦ ἄνευ ἐμποδίων πρός ἀπόκτησι καί χρῆσι πραγμάτων πολυτίμων «ὑπέρ χρυσίον καί λίθον τίμιον πολύν» καί, μέ λίγα λόγια, μετάθεσις τῆς ἀνθρωπίνης καρδίας πρός τήν οὐράνιον πολιτείαν, ὥστε νά ἠμποροῦμε νά λέγωμε ὅτι «τό πολίτευμα ἡμῶν ἐν οὐρανοῖς ὑπάρχει»· καί τό ἀκόμη μεγαλύτερον, εἶναι ἀρχή τῆς ὁμοιώσεώς μας πρός τόν Χριστόν, ὁ ὁποῖος «δι΄ ἡμᾶς ἐπτώχευσεν, πλούσιος ὤν»। Ἐάν δέν κατορθώσουμε αὐτή τήν ὁμοίωσι, εἶναι ἀδύνατον νά φθάσωμε στόν κατά τό Εὐαγγέλιον τοῦ Χριστοῦ τρόπον ζωῆς. Διότι πῶς ἠμπορεῖ νά κατορθωθῆ ἡ συντριβή τῆς καρδίας ἤ ἡ ταπείνωσις τοῦ φρονήματος ἤ ἡ ἀπαλλαγή ἀπό τόν θυμόν, ἀπό τήν λύπην, ἀπό τίς φροντίδες, καί μέ ἕνα λόγον, ἀπό τά ὀλέθρια πάθη τῆς ψυχῆς, μέσα στόν πλοῦτο, στίς βιοτικές μέριμνες καί στήν προσκόλλησι καί ἐξοικείωσι μέ ὅλα αὐτά; Πράγματι, ὅταν ἕνας ἄνθρωπος δέν ἐπιτρέπεται νά μεριμνᾶ οὔτε γι΄ αὐτά τά ἀναγκαῖα, ὅπως γιά τήν τροφή καί τό ἔνδυμα, ποία λογική τοῦ ἐπιτρέπει νά συμπνίγεται, ὡς ἀπό ἄκανθες, ἀπό τίς πονηρές μέριμνες τοῦ πλούτου, οἱ ὁποῖες ἐμποδίζουν τήν καρποφορία τοῦ σπόρου πού σπείρει ὁ γεωργός τῶν ψυχῶν μας; Διότι αὐτός ὁ Κύριός μας, εἶπε· «Οὗτοι εἰσιν οἱ εἰς τάς ἀκάνθας σπαρέντες, οἱ ὑπό μεριμνῶν καί πλούτου καί ἡδονῶν τοῦ βίου συμπνίγονται καί οὐ τελεσφοροῦσιν (δέν καρποφοροῦν)». Συνδέει δηλαδή τόν πλοῦτο μέ τίς ἡδονές.
Β. Πράγματι τά χρήματα εἶναι τό ὄργανον τοῦ ἀπολαυστικοῦ βίου. Κατάργησε λοιπόν πρῶτα τήν ἐμπαθῆ σου τέχνην, δηλαδή τήν γαστριμαργία καί τήν καλοπέρασι, καί ἔτσι θά ἠμπορέσης εὐκόλως νά περικόψης τόν ὄγκο τῶν χρημάτων σου. Εἶναι βαρύ, πιστεύω, ἐνῶ ὑπάρχει αὐτή ἡ τέχνη, νά μήν ὑπάρχει τό ὄργανο. Διότι ὅποιος δέν ἀπέβαλε τό πρῶτο, πῶς θά ἠμπορέση νά ἐκδιώξη τό δεύτερο; Γι΄ αὐτόν τόν λόγο καί ὁ Σωτήρ κατά τήν συζήτησί του μέ τόν πλούσιο νεανία, δέν τόν προστάσσει ἀμέσως νά ἀποβάλη τά χρήματα, ἀλλά προηγουμένως τόν ἐρωτά ἐάν ἔχη τηρήσει τίς ἐντολές τοῦ νόμου. Καί ὅπως θά ἔκαμε κάθε γνήσιος διδάσκαλος, τόν ἐρωτᾶ ὁ Κύριος: Ἐάν ἔμαθες τά γράμματα τοῦ ἀλφαβήτου, ἐάν ἐδιδάχθης τίς συλλαβές, ἐάν ἔχης μάθει τοὐλάχιστον τά ὀνόματα, προχώρησε λοιπόν καί στήν τελειοτάτην ἀνάγνωσι· δηλαδή «Ὕπαγε, πώλησόν σου τά ὑπάρχοντα καί δεῦρο ἀκολούθει μοι». Καί νομίζω ὅτι ἐάν δέν ἔδιδε τήν διαβεβαίωσιν ὅτι ἔχει ἐκτελέσει αὐτά τά ὁποία τοῦ ἐζητήθησαν, δέν θά τόν προέτρεπε πρός τήν ἀκτημοσύνη. Διότι πῶς θά ἠμποροῦσε νά προχωρήση στήν ἀνάγνωσιν, ἀφοῦ δέν ἐγνώριζε νά συλλαβίζη;
Εἶναι τέλειον ἀγαθόν ἡ ἀκτημοσύνη, γιά ὅσους ἔχουν τήν δυνατότητα. Αὐτοί πού τήν ὑπομένουν, αἰσθάνονται στήν σάρκα μίαν στενοχωρία, στήν ψυχήν ὅμως ἔχουν ἄνεσι. Ὅπως ἀκριβῶς τά στερεά ἐνδύματα, ἐάν πατηθοῦν καί περιστραφοῦν βιαίως πλέονονται καί καθαρίζονται, ἔτσι καί ἡ δυνατή ψυχή μέ τήν ἑκούσιο πτωχεία γίνεται πολύ σταθερά· αὐτοί ὅμως πού ἔχουν ἀσθενέστερον λογισμό παθαίνουν τό ἀντίθετο. Διότι μόλις ὀλίγον πιεσθοῦν, καταστρέφονται σάν τά ἐσχισμένα ἐνδύματα χωρίς νά ἠμποροῦν νά ὑπομείνουν τήν πλύσι πού προξενεῖ ἡ ἀρετή. Καί ἐνῶ ἕνας εἶναι ὁ τεχνίτης, τό τέλος τῶν ἐνδυμάτων εἶναι διαφορετικό· διότι αὐτά μέν σχίζονται καί καταστρέφονται, ἐνῶ ἐκεῖνο καθαρίζεται καί ἀνανεώνεται. Θά ἠμποροῦσε λοιπόν κανείς νά εἰπῆ ὅτι ἡ ἀκτιμοσύνη εἶναι κειμήλιον ἀγαθόν γιά ὅσους ἔχουν ἀνδρεῖον φρόνημα· διότι ἀποτελεῖ χαλινόν τῶν πρακτικῶν ἁμαρτημάτων.
Πρῶτα ὅμως πρέπει κανείς νά ἐξασκηθῆ μέ τούς κόπους· ἐννοῶ τήν νηστεία, τήν χαμαικοιτία καί τήν λοιπήν ἄσκησι καί μέ τόν τρόπον αὐτό νά ἀποκτήση αὐτήν τήν ἀρετή. Διότι ὅσοι δέν ἐνήργησαν ἔτσι, ἀλλά ἔσπευσαν αἰφνιδίως νά ἀπορρίψουν τήν περιουσία των, ὡς ἐπί τό πλεῖστον μετενόησαν. Καλή λοιπόν ἡ ἀκτιμοσύνη, γι΄ αὐτούς πού εἶναι συνηθησμένοι στίς ἀρετές· διότι ἀφοῦ ἀπέβαλαν ὅλα τά περιττά, στρέφουν τό βλέμμα πρός τόν Κύριον, ψάλλοντας καθαρῶς τό θεῖον ἐκεῖνο λόγιον τό ὁποῖο λέγει: «Οἱ ὀφθαλμοί ἡμῶν πρός σέ ἐλπίζουσι· καί σύ δίδως τήν τροφήν τοῖς ἀγαπῶσι σε ἐν εὐκαιρίᾳ (στήν κατάλληλη στιγμή)». Καί μέ ἄλλον τρόπο πάλιν ὠφελοῦνται ἀπό τήν ἀποβολήν τοῦ πλούτου· ἐπειδή δέν ἔχουν τόν νοῦ των στούς θησαυρούς τῆς γῆς, ἐνδύονται τήν βασιλεία τῶν οὐρανῶν καί ἐφαρμόζουν μέ ἀκρίβεια αὐτό πού λέγει ὁ ὑμνωδός Δαυίδ· «Κτηνώδης ἐγενήθην παρά σοί (ὑπάκουος καί χωρίς ἀπαιτήσεις)». Διότι ὅπως ἀκριβῶς τά ὑποζύγια ζῶα κάμνουν τήν ἐργασία τους καί ἀρκοῦνται μόνο στίς τροφές πού ἔχουν ἀνάγκη γιά νά ζήσουν, ἔτσι καί οἱ ἐργάτες τῆς ἀκτημοσύνης, θεωροῦν τά χρήματα μηδαμινά, ἐργάζονται δέ μόνον γιά τήν καθημερινήν τροφήν πού χρειάζεται τό σῶμα. Αὐτοί κρατοῦν τό θεμέλιον τῆς πίστεως· πρός αὐτούς ἔχει λεχθῆ ἀπό τόν Κύριο νά μή μεριμνοῦν γιά τήν αὔριον, καί ὅτι «τά πετεινά τοῦ οὐρανοῦ οὐ σπείρει, οὐδέ θερίζει, καί ὁ Πατήρ ὁ οὐράνιος τρέφει αὐτά». Σέ αὐτά τά λόγια ἐβασίσθησαν - ἀφοῦ εἶναι λόγια τοῦ Θεοῦ - καί λέγουν μέ παρρησία τό γραφικόν ἐκεῖνο λόγιον: «ἐπίστευσα, διό ἐλάλησα».
Ἀλλά καί ὁ ἐχθρός, ἀπό τούς ἀκτήμονες ὑφίσταται μεγαλυτέραν ἧττα· διότι δέν ἔχει σέ τί νά τούς βλάψη. Ἐπειδή οἱ περισσότερες ἀπό τίς θλίψεις καί τούς πειρασμούς προέρχονται ἀπό τίς χρηματικές ζημιές. Πράγματι τί ἔχει νά κάμη στούς ἀκτήμονες; Τίποτε. Νά κάψη χωράφια; Δέν ἔχουν. Νά ἀφανίση τά ζῶα τους; Οὔτε ἀπό αὐτά διαθέτουν. Νά κάμη κακό στά φίλτατά των πρόσωπα, ἀλλά καί αὐτά τά ἀπεχαιρέτησαν πρό πολλοῦ. Εἶναι μεγίστη λοιπόν μάστιγα κατά τοῦ ἐχθροῦ καί πολύτιμος θησαυρός γιά τήν ψυχήν ἡ ἀκτημοσύνη.
Αὐτά σᾶς τά λέω γιά νά σᾶς ἀσφαλίσω ἀπό τόν ἐχθρόν. Δέν ἁρμόζουν ὅμως οἱ λόγοι μου σέ ὅλους, ἀλλά μόνον σέ αὐτούς πού ἐπιθυμοῦν τόν μοναχικόν βίον. Διότι ὅπως ἀκριβῶς δέν εἶναι κατάλληλος μία καί ἡ αὐτή τροφή γιά ὅλα τά ζῶα, ἔτσι καί σέ ὅλους τους ἀνθρώπους δέν συμφέρει ὁ ἴδιος λόγος. «Οὐ δεῖ γάρ οἶνον νέον», λέγει, «βαλεῖν εἰς ἀσκούς παλαιούς». Πράγματι, διαφορετικά διατρέφονται ἐκεῖνοι πού ἐμφοροῦνται ἀπό τήν ἐπιθυμία τῆς θεωρίας καί τῆς γνώσεως, διαφορετικά ἐκεῖνοι πού γεύονται τήν ἀσκητικήν καί πρακτικήν ζωή, διαφορετικά δέ, κατά τήν δύναμί τους, ἐκεῖνοι πού ζοῦν στόν κόσμο καί ἐπιδιώκουν τά ἔργα τῆς δικαιοσύνης. Ὅπως δηλαδή ἀπό τά ζῶα ἄλλα μέν ζοῦν στήν ξηράν, ἄλλα στό ὕδωρ καί ἄλλα στόν ἀέρα, ἔτσι καί οἱ ἄνθρωποι· ἄλλοι μέν κατέχουν τόν μέσον τρόπον ζωῆς ὅπως τά χερσαῖα, ἄλλοι δέ ἀτενίζουν πρός τά ὕψη ὡσάν τά πετεινά, ἄλλοι δέ ἔχουν καλυφθῆ ἀπό τά ὕδατα τῶν ἁμαρτιῶν ὅπως οἱ ἰχθύες· διότι λέγει: «Ἦλθον εἰς τά βάθη τῆς θαλάσσης καί κατεπόντισέ με καταιγίς πολλῶν ἁμαρτημάτων». Καί αὐτή μέν εἶναι ἡ φύσις τῶν ζώων· ἐμεῖς ὅμως ἀναπτερωμένοι σάν τούς ἀετούς, ἄς ἀνέλθωμε στά ὑψηλότερα καί ἄς «καταπατήσωμεν λέοντα καί δράκοντα»· ἄς γίνωμε κύριοι ἐκείνου πού κάποτε ἦταν ἄρχοντας. Αὐτό ὅμως θά τό ἐπιτύχωμε ἐάν ὅλην μας τήν διάνοια τήν προσφέρωμε στόν Σωτήρα.
[Ὁ πόθος αὐτῆς τῆς ὁλοκληρωτικῆς αὐτοπροσφορᾶς στόν Θεόν τῶν ὅλων εἶναι πού παρακινεῖ ὅσους θέλουν νά ἀνέλθουν ὑψηλά στήν ἐπιλογήν τοῦ ἐλαφροῦ φορτίου τῆς ἀκτημοσύνης. Ἀπαρνοῦνται τίς κοσμικές φροντίδες καί ἀκολουθῶντας τό πατερικόν ἀπόφθεγμα: «ἀκτήμων μοναχός, ἀετός ὑψιπέτης» καταλαμβάνουν τίς ἐρήμους καί ἐπιδίδονται ἀποκλειστικῶς στόν μεγαλειώδη ἀγώνα τῆς ἑνώσεως μέ τόν Θεόν.
Αὐτήν τήν ὁδόν ἠκολούθησαν ὅλοι οἱ πατέρες τοῦ μοναχισμοῦ, ὡς ἀντιπρόσωπο τῶν ὁποίων ἄς ἀναφέρωμε τόν ἠγέτην καί καθηγητήν τῆς ἐρήμου Ἀντώνιον τόν Μέγα ὁ ὁποῖος ἀπό τήν πολύ νεαρά του ἡλικία εἶχε αὐτόν τόν προβληματισμό]. Δέν ἦταν ἀκόμη εἴκοσι ἐτῶν ὅταν καθώς ἐπήγαινε μίαν ἡμέρα πρός τόν ναό συγκέντρωσε τόν νοῦ του καί περιπατῶντας ἐσυλλογίζετο πῶς οἱ μέν Ἀπόστολοι ἐγκατέλειψαν τά πάντα καί ἠκολούθησαν τόν Σωτῆρα, οἱ δέ χριστιανοί τῶν Πράξεων ἐπωλοῦσαν τά ὑπάρχοντά των καί τά ἔφερναν καί τά ἄφηναν ἐμπρός στά πόδια τῶν Ἀποστόλων γιά νά τά μοιράσουν ἐκεῖνοι σέ ὅποιους ἔχουν ἀνάγκη, ποία δέ καί πόση ἀμοιβή τούς ἀναμένοι στούς οὐρανούς. Ἐνῶ λοιπόν ἐσκέπτετο αὐτά εἰσῆλθε στήν Ἐκκλησία, καί συνέβη νά ἀναγινώσκεται τήν στιγμήν ἐκείνη τό Εὐαγγέλιον· ἤκουσε τότε τόν Κύριο νά λέγη πρός τόν πλούσιον· «Εἰ θέλεις τέλειος εἶναι ὕπαγε, πώλησόν σου τά ὑπάρχοντα καί δός πτωχοῖς καί δεῦρο ἀκολούθει μοι, καί ἕξεις θησαυρόν ἐν οὐρανῷ». Καί ὁ Ἀντώνιος, ἐπειδή εἶχε ὡς ἀπό θεῖον χάρισμα ζωντανήν μέσα του τήν μνήμην τῶν ἁγίων, σάν νά ἔγινε μόνο γι΄ αὐτόν τό ἀνάγνωσμα, ἐξῆλθεν ἀμέσως ἀπό τήν Ἐκκλησία, καί τά μέν κτήματα πού εἶχεν ἀπό τούς προγόνους του (ἦσαν περίπου τριακόσια εὔφορα καί πολύ καλά χωράφια) τά ἐχάρισε στούς συγχωριανούς του, γιά νά μή ἐνοχλήσουν σέ τίποτε αὐτόν καί τήν μικρή του ἀδερφή μέ τήν ὁποίαν ἔμεινε μετά τόν πρόσφατο θάνατο τῶν γονέων του. Ὅσα δέ ἄλλα εἶχαν κινητά τά ἐπώλησεν ὅλα καί ἀφοῦ συγκέντρωσε ἀρκετά χρήματα τά ἔδωσε στούς πτωχούς, κρατῶντας μόνον ὀλίγα γιά τήν ἀδελφή του. Ὅταν ὅμως εἰσῆλθε πάλι στήν Ἐκκλησία ἤκουσε νά λέγη ὁ Κύριος στό Εὐαγγέλιον· «Μή μεριμνήσητε περί τῆς αὔριον»·, δέν ἄντεξε τότε νά περιμένη ἄλλο, καί ἀφοῦ ἐξῆλθεν ἐμοίρασε καί ἐκεῖνα στούς πτωχούς. Ἐνεπιστεύθη τήν ἀδερφή του σέ γνωστές καί ἐμπείρους παρθένους, καί ἀφοῦ τήν παρέδωσε σέ παρθενῶνα γιά νά ἀνατρέφεται, ἤρχισεν ὁ ἴδιος τήν ζωήν τῆς ἀσκήσεως πλησίον τῆς οἰκίας του, προσέχοντας στόν ἑαυτόν του καί ζῶντας μέ καρτερίαν καί ὑπομονήν. Ἀργότερα ὁ πόθος πού εἶχε πρός τόν Θεόν τόν ὡδήγησε στήν βαθυτέραν ἔρημον ὅπου κατέστη φωστήρ τῆς οἰκουμένης... Ἀλλά καί τό ὅτι ἡ φήμη του εἶχε ἐπεκταθῆ παντοῦ καί ἐθαυμάζετο μέν ἀπό ὅλους, τόν ἀγαποῦσαν δέ ἀκόμη καί αὐτοί πού δέν τόν εἶχαν ἰδεῖ, εἶναι γνώρισμα τῆς ἀρετῆς του καί τῆς θεοφιλοῦς ψυχῆς του. Διότι ὁ Ἀντώνιος, καθώς καί οἱ ἄλλοι ὑψιπέτες ἀετοί τῆς ἐρήμου, δέν ἔγινε γνωστός ἀπό συγγράμματα οὔτε ἀπό τήν ἀνθρωπίνην σοφίαν οὔτε ἀπό κάποια τέχνη, ἀλλά μόνο ἀπό τήν θεοσέβειάν του. Καί κανείς δέν ἠμπορεῖ νά ἀρνηθῆ ὅτι αὐτό ἦταν δῶρο τοῦ Θεοῦ. Διότι πῶς, ἐνῶ ἦταν κρυμμένος καί διέμενε στό ὅρος, θά ἐγίνετο πασίγνωστος καί στήν Ἱσπανία καί στήν Γαλλία καί στήν Ἀφρικήν, ἐάν δέν εἶχε μέσα του τόν Θεόν, ὁ ὁποῖος κάνει γνωστούς παντοῦ τούς ἰδικούς του ἀνθρώπους καί μάλιστα τό εἶχε ὑποσχεθῆ αὐτό καί στόν Ἀντώνιον ἀπό τήν ἀρχή; Καί ἄν αὐτοί ἀποκρύπτουν τήν ζωή καί τίς πράξεις των καί ἄν ἐπιδιώκουν νά διαφεύγουν τῆς προσοχῆς τῶν ἀνθρώπων, ὁ Κύριος ὅμως τούς προβάλλει ἐνώπιον ὅλων ὡσάν φῶτα, ὥστε καί μέ αὐτόν τόν τρόπο νά γνωρίζουν ὅσοι πληροφοροῦνται περί αὐτῶν ὅτι οἱ ἐντολές εἶναι δυνατόν νά κατορθωθοῦν, καί ἔτσι νά αὐξάνουν τόν ζῆλο τους γιά τήν ὁδό τῆς ἀρετῆς.
Αὐτά ὅλα ἄς τά ἀκούσουν καί οἱ ἄλλοι ἀδελφοί γιά νά μάθουν ποῖος πρέπει νά εἶναι ὁ βίος τῶν μοναχῶν καί νά πεισθοῦν ὅτι ὁ Κύριος καί Σωτήρ ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός «δοξάζει τούς δοξάζοντας αὐτόν» καί ἐκείνους πού τόν ὑπηρετοῦν μέχρι τέλους ὄχι μόνον στήν Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν τούς ὁδηγεῖ, ἀλλά καί στήν παροῦσα ζωήν, μολονότι αὐτοί κρύπτονται καί προσπαθοῦν συνεχῶς νά ἀναχωροῦν, τούς καθιστᾶ παντοῦ φανερούς καί περιβοήτους τόσον γιά τήν ἀρετή τους ὅσον καί γιά τήν ὠφέλεια πού προξενοῦν στούς ἄλλους.
Καί ἐάν χρειασθῆ, ἄς ἀναγνωσθοῦν αὐτά καί στούς ἐθνικούς, ὥστε νά ἀντιληφθοῦν ἔστω καί μέ αὐτόν τόν τρόπον, ὅτι ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός ὄχι μόνον Θεός εἶναι καί Υἱός τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ὅτι καί ἐκεῖνοι πού τόν λατρεύουν γνησίως καί πιστεύουν σ΄ αὐτόν εὐσεβῶς, δηλαδή οἱ χριστιανοί, ἀποδεικνύουν ἐμπράκτως ὅτι οἱ δαίμονες, τούς ὁποίους αὐτοί οἱ εἰδωλολάτρες θεωροῦν ὡς θεούς, ὄχι μόνο δέν εἶναι θεοί, ἀλλά καί καταπατοῦνται καί καταδιώκονατι ἀπό αὐτούς ὡς πλάνοι καί φθορεῖς τῶν ἀνθρώπων «ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν».
